Een goede dood
‘Vanuit welke religie werk jij eigenlijk?’ vroeg iemand mij tijdens een workshop die ik gaf. De vraag overviel mij omdat het geen issue voor mij is. Als ik iemand begeleid in het sterven dan stem ik af op waar de persoon zit. Ik leg niets van mijn gedachtegoed zomaar op. Is iemand Katholiek dan ga ik zonder problemen mee in zijn of haar rituelen. Is iemand Antroposoof dan ga ik daar net zo makkelijk in mee. Dit gaat mij gemakkelijk af omdat ik ervan uitga dat onder alle religies dezelfde ‘waarheid’ ligt. De verschillen in religie worden voor mij hoofdzakelijk bepaald door de cultuur waarin ze tot uiting zijn gekomen. Het zijn met name de mystieke takken van de verschillende religies waarin ik de overeenkomsten aantref en me makkelijk toe kan verhouden. Bij het vormen van mijn gedachten over het leven en de dood staan persoonlijk onderzoek en ervaringen voorop. Een aantal monistische ervaringen hebben ertoe geleid dat ik me in de mystiek thuisvoel. Concepten als ziel en reïncarnatie zal ik niet snel gebruiken omdat ik die zelf niet heb ervaren.
De afgelopen tien jaar heb ik mogen ervaren dat er zoiets bestaat als een ‘goede dood’. Het vergt enige voorbereiding om goed dood te kunnen gaan. Ars Moriendi werd het in de 14e eeuw genoemd; de kunst van het doodgaan. De woorden passen wat mij betreft nog precies alleen de context waarin ze gezegd werden en worden is in de loop der eeuwen erg veranderd. Van een sterk religieus sterven naar een in mijn ogen meer humaan sterven. Ik hoorde verpleeghuisarts en schrijver Bert Keizer ooit in een interview zeggen ‘Doodgaan hoeft helemaal niet zo moeilijk te zijn’ en daar zou ik aan willen toevoegen ‘Doodgaan hoeft helemaal niet zo pijnlijk te zijn’. Doodgaan wordt moeilijker en pijnlijker naarmate we meer levensverlengende medische ingrepen toepassen en medicatie en machines het langzaam van het lichaam en de geest overnemen. Natuurlijk zijn er ziektes die veel pijn veroorzaken zoals pancreaskanker waarbij het zonder morfine niet uit te houden is. Voor alle duidelijkheid, in dit artikel heb ik het niet over de uitzonderingen maar over het ‘normale’ doodgaan.
Door mensen in de laatste fase van hun leven te hebben mogen begeleiden, fysiek en geestelijk, heb ik een aantal zaken opgemerkt die van invloed zijn op de wijze waarop mensen sterven. Omdat ik zelf graag de kunst van een goede dood wil verstaan, heb ik met name gekeken naar de zaken die een goede dood bevorderen:
1. Ontspanning – Geestelijke en lichamelijke spanning leiden veelal tot een ‘slechte dood’ en ontspanning tot een ‘goede dood’. Bewust zijn van geestelijke en lichamelijke spanningen en weten hoe te kunnen ontspannen helpen een goed sterfbed.
2. Angsten aangaan – Emotioneel beladen ervaringen en angsten die je in je leven niet hebt verwerkt, komen omhoog tijdens het sterven omdat je dan niet meer de kracht hebt om ze te onderdrukken. Als je er tijdens je leven wel aandacht aan besteed en naar de oppervlakte durft te laten komen, zal het je sterven verlichten.
3. Innerlijke kwaliteiten ontwikkelen – Als je sterft kun je niets meenemen van wat je in je leven hebt vergaard aan materiële zaken. Immateriële zaken, innerlijke kwaliteiten, kunnen je behulpzaam zijn bij het sterven en deze kun je tijdens je leven ontwikkelen. Ze geven je niet alleen meer levensvreugde maar zullen ze je ook meer rust geven in het sterven.
4. Mediteren – Er zijn veel overkomsten tussen mediteren en sterven. Meditatie is een goede voorbereiding om ontspannen te kunnen sterven. Ik heb een aantal mensen mogen begeleiden die meditatie ervaring hadden en hun sterven verliep rustig. In enkele gevallen was hun sterven zelfs een feest.
5. Leven en sterven op orde hebben – Afgeronde zaken geven rust, zeker op je sterfbed. Het klinkt zo vanzelfsprekend en toch zijn er nog zoveel mensen die op hun sterfbed te veel onafgeronde zaken hebben liggen dat een rustig overlijden in de weg staat. Ook het kijken naar relaties hoort hierbij; ruzies beslechten of afronden en dierbaren laten weten dat je van ze houdt. En helder hebben hoe je graag wilt sterven; wil je gereanimeerd, gesedeerd worden of euthanasie als dat van toepassing is. En heb je helder wie er voor je beslist als je dat zelf niet meer kunt.
6. Bespreekbaar zijn van het sterven – Openheid over het sterven geeft ontspanning. Als de dood bespreekbaar is dan zorgt dat niet alleen voor de stervende zelf maar ook voor iedereen die erbij betrokken is voor een ontspannen sfeer en daarmee vaak voor een mooi en intens afscheid. Een stap verder dan het bespreekbaar maken van het sterven is de acceptatie van de dood en het besef dat de dood een onderdeel van de cyclus van leven en dood is. Nog een stap verder is de dood te zien als een bevrijding van het lichaam. Dan kan er zelfs feest gevierd worden.
7. Voluit leven – Mensen die hun dromen hebben gevolgd, voluit hebben geleefd en die hun leven als zinvol hebben ervaren kunnen op het moment van sterven makkelijker accepteren dat het hun tijd is.
8. Sfeer van rust – Aangename geur en zachte, meer ambient muziek waardoor de geest niet aan de melodietjes blijft hangen. Aanwezigheid van liefdevolle mensen, die met aandacht bij de stervende zijn, zijn erg ondersteunend. Jammerende, verdrietige of ruziënde mensen zorgen voor veel onrust en maken het sterven alleen maar lastiger.
9. Sterven met bewustzijn – Voor een goed afscheid is het belangrijk helder van geest te zijn. Vaak wordt er morfine gegeven om pijn en benauwdheid te onderdrukken. Het is heel belangrijk om de juiste hoeveelheid te geven. Te veel morfine zorgt voor sufheid en verwardheid dat weer met andere medicatie bestreden moet worden. Ik heb enkele mensen begeleid die zonder medicatie het stervensproces ingingen. Zij waren tot het laatste moment bewust ookal was het lichaam al bijna gestorven. Met kleine vingerbewegingen gaven ze een reactie op vragen. Hun overlijden verliep heel vreedzaam en je zou kunnen zeggen zelfs ‘mooi’ met een glimlach om de mond.
10. Oefenen van het sterven – Er zijn bepaalde psychedelica die je een voorproefje van sterven kunnen laten ervaren. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die dit hebben gedaan hun angst voor het sterven hebben verloren en met meer vertrouwen en rust het stervensproces zijn ingegaan.
Achter bovenstaande punten gaat een hele wereld schuil waarin je veel kunt onderzoeken en ervaren. Dat heb ik de afgelopen tien jaar volop gedaan. Ik heb de ontdekkingstocht in het sterven niet alleen als vervullend maar ook als zeer verrijkend ervaren. Het lijkt wel hoe dieper ik in het sterven duik, hoe mooier het leven voor me word. En dat deel ik graag met iedereen die daar belangstelling voor heeft.
Google+
